Bont, blauw en toch blijven: waarom blijf je bij iemand die je slaat?

De eerste twee weken dat Tessel (toen negentien) en haar vriend samenwoonden, was hij lief. Zorgzaam. Hij vroeg hoe haar dag was, gaf haar een kus als ze thuiskwam. Ze ontmoetten elkaar in een hostel in Londen, waar Tessel was voor een citytrip met een vriendin. 'Ik zat toen niet goed in mijn vel,' vertelt Tessel erover. 'En hij overlaadde me met complimenten: ik was zo leuk, zo lief.' Nu, vier jaar later, in retroperspectief, denkt ze: hij voelde het aan. Hij voelde aan dat ze makkelijk te bewerken was. Een paar weken na die ontmoeting waren ze een stel en woonden ze samen – op zijn initiatief, want hij had toevállig net een baan gekregen bij een bedrijf in Amsterdam, kon niet zo snel een woning vinden en Tessel had een studio in die stad. 'Hij was ouder, 25, ik keek tegen hem op en voelde me tegelijkertijd overdonderd, bijna vereerd zelfs, dat iemand met mij samen wilde leven.'

Lees ook: Gebaar je veilig: deze signalen kunnen je uit benarde situaties redden

Het zou voor een weekje zijn. Het werden vijf maanden. Het zou leuk moeten zijn. Het werd, zoals Tessel omschrijft, 'heel angstig'. 'Het begon met kwetsende opmerkingen, dat mijn kledingstijl niet leuk was, ik er niet goed uitzag, ik te plat was. Als ik er dan wat van zei, zei hij: 'Stel je niet zo aan, het was een grapje.' Ik was timide en onzeker, dacht: het zal wel aan mij liggen.' Hij reageerde steeds verontwaardigder als ze de hele dag weg was, met vriendinnen afsprak (halló, ik ben er toch voor jou?), hij pakte haar steeds vaker steviger vast. 'Ondertussen zat hij elke dag thuis, hij ging niet naar kantoor, dus ik vroeg of hij wel echt werk had en wanneer hij ernaar toe zou gaan.' Het antwoord op die vraag kreeg Tessel in de vorm van een harde klap, recht in haar gezicht. 'Ik had mezelf altijd wijsgemaakt: als mij zoiets overkomt, ben ik meteen weg. Maar weet je? Toen het gebeurde, deed ik niets. Ik werd niet boos, ik verstijfde. Ik was ineens zo'n vrouw geworden over wie mensen zouden zeggen: 'Hoezó blijft ze bij zo iemand?''

Renée Römkens, emeritus-hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam en gespecialiseerd in gendergerelateerd geweld, hoort die vraag vaker. En – als ze even ongenuanceerd mag zijn – ze heeft een hekel aan die vraag. 'Er zit een groot oordeel in. De vraag is namelijk normatief bedoeld, erachter zit het uitgangspunt: als iemand je slaat, ga je bij diegene weg. Dat is het moreel juiste in de ogen van het gros van de mensen. Maar dan scheer je al die vrouwen, en ook mannen, die hele groep, over één kam. Alsof ze allemaal in dezelfde situatie zitten en hetzelfde karakter en sociale vangnet hebben.'

Vijf maanden in shockDie groep is groot. Ruim 1,2 miljoen mensen van zestien jaar en ouder kregen het afgelopen jaar te maken met huiselijk geweld, blijkt uit de Prevalentiemonitor Huiselijk Geweld en Seksueel Geweld die het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) uitvoerde op verzoek van het ministerie van Justitie en Veiligheid. Bij 820.000 personen vond het huiselijk geweld dagelijks, wekelijks of maandelijks plaats. Bij alle vormen van huiselijk geweld is de pleger vaker man dan vrouw, en vrouwen zijn vaker slachtoffer. 'De meeste vrouwen gáán wel weg, maar niet meteen,' zegt Römkens. 'Zo kun je het ook zien. Het is een proces.' En hoe dat proces gaat, is afhankelijk van verschillende factoren, zegt Majone Steketee. Ze is als bijzonder hoogleraar aan de Erasmus Universiteit Rotterdam gespecialiseerd in geweld in gezinnen en is directeur van onderzoeksinstituut Verwey-Jonker. 'Vrouwen stellen zichzelf ook die vraag, als ze zijn weggegaan. Waarom ben ik er zo lang in gebleven? Maar allereerst: vrouwen geloven er vaak niet in dat het geweld ophoudt als ze weggaan bij iemand, omdat ze bang zijn voor stalking, omdat ze kinderen met de partner hebben. En onderzoek laat ons ook zien dat, zeker als er kinderen zijn, het geweld gewoon door kan gaan.'

Lees ook: Tabee vriendin: wat als je klaar bent met je inner circle?

Daarnaast is het volgens Steketee heel moeilijk om afstand te nemen van de situatie en er reflecterend naar te kijken. 'Ik was in blinde paniek in mijn eigen huis,' zegt Tessel daarover. Die shock duurde lang, vijf maanden om precies te zijn, vijf maanden vol klappen, duwen, scheldwoorden, beledigingen. 'Ik ging direct de ontkenningsfase in. Alsof het niet was gebeurd. Ik heb nog nooit in zo'n angstige staat van zijn verkeerd. Ik was afwezig in mijn hoofd. Waar ik het bangst voor was, leefde samen met mij onder één dak. Ik had mentaal en fysiek geen ruimte voor mezelf.' Ja, als Tessel het nu bekijkt, was het logischer geweest om hem eruit te zetten. Maar op dat moment was er geen plek voor logica. 'Ik was in gevaar, hield steeds in de smiezen waar hij was, wat hij deed, waar zijn voetstappen klonken. Dáár was ik mee bezig, niet met: ik moet weg, of: ik zou dit niet moeten pikken.' En er was hoop. Dat er verbetering zou komen. 'Hij had ook zijn zachte kanten.' Römkens: 'Het allermoeilijkst voor deze vrouwen, en ook soms mannen, is dat de hand die slaat, ook de hand is die liefheeft. Een man die zich verontschuldigt, huilend sorry zegt, zegt dat hij dit eigenlijk ook niet wil. Dat soort verklaringen en gedragingen maken je milder, zoals dat in elk conflict in een relatie gebeurt.'

Verder lezen? Dit verhaal vind je in &C's maartnummer 'Ik wist het' dat nu in de winkels ligt. Of bestel 'm in &C Webshop.