Stel hè, je hebt iets stoms gedaan. En niet zo'n beetje, maar iets met verstrekkende gevolgen: je hebt jarenlang gepest, geld verduisterd, fraude gepleegd, buiten de pot gepiest, een vriend of familielid verstoten vanwege een ruzie of je grensoverschrijdend misdragen. Je hebt spijt en wil sorry zeggen, maar Elton John zong het al in 1976: dat is makkelijker gezegd dan gedaan.

Sluit even je ogen en denk aan zo'n grote fout in je leven. Hoe kijk je daar nu op terug? Heb je welgemeend sorry gezegd? Mooi. Zo niet, toch doen, zegt psycholoog Saskia Geraerts. 'Het erkennen van wat er is gebeurd, helpt om die vervelende gebeurtenis achter je te laten, de ander en jezelf te bevrijden en om de relatie te herstellen. Op de lange termijn geeft het je rust.' Maar waar bestaat een goede verontschuldiging uit? Of je nou een gecancelde Bilal Wahib of Cindy uit Hoensbroek met een affaire bent, hoe ga je te werk?  Geraerts: 'Een sorry is succesvol als-ie aan deze drie voorwaarden voldoet: erken dat je iets verkeerd hebt gegaan, neem daar verantwoordelijkheid voor en bied iets van compensatie aan.' Dat klinkt simpel, maar wordt al snel complex, aldus dr. Joost Leunissen in zijn onderzoek naar de manieren waarop mensen zich verontschuldigen en waarom ze dat doen. Zo verontschuldigen mensen zich vooral voor ongelukjes en niet als ze iets bewust hebben gedaan. 

Lees ook: Evgeniy is partner én steunpilaar van Victoria Koblenko: 'Als ze slecht in het nieuws is, wil ik haar beschermen'

De reden: mensen voelen zich schuldiger als ze per ongeluk iets verkeerds doen. Als je expres iets doet waarvan je weet dat je er schade mee aanricht, neem je dat al van tevoren mee in je overweging. Hoewel excuses een verzoening bevorderen, vermijden daders vaak excuses omdat het maken ervan bedreigend is voor hun zelfbeeld, schrijft Leunissen. Deze zelfbescherming verlaagt hun schuldgevoel, wat leidt tot minder bereidheid om sorry te zeggen. 'Uit een intense angst voor afwijzing,' zegt Geraerts, 'duwen we een fout lang weg en geven we anderen de schuld. Er is moed voor nodig om te zeggen dat je iets verkeerd hebt gedaan, maar nog meer moed om te erkennen dat jouw fout pijn bij een ander heeft veroorzaakt.'

Een goede sorry Neem rapper en acteur Bilal Wahib. Die gooide zijn glansrijke carrière aan diggelen met een livestream waarin hij een minderjarige jongen uitdaagde zijn geslachtsdeel te tonen. Nog geen vierentwintig uur later beëindigden zijn opdrachtgevers de samenwerking, boycotten radiozenders zijn muziek, werden tv-programma's waarin hij te zien was offline gehaald en kreeg hij een levenslang Instagram-verbod. Daarna ging hij door het stof: een dag na zijn aanhouding liet hij weten spijt te hebben van zijn 'onbezonnen, misplaatste grap'. Daarna verdween hij een tijd uit de publiciteit. Toen hem een paar maanden later bij Op1 gevraagd werd wat zijn moeder ervan vond, schoot hij vol. 'Ik kon haar niet meer aankijken,' zei hij. 'Ik wil tegen iedereen die iets tegen deze jongen zegt, zeggen dat het mijn schuld is (verantwoordelijkheid).' Hij sprak met de jongen en diens ouders (erkenning) en er werd een financiële regeling getroffen (compensatie). 'Als hij met mij wil praten, kan dat altijd. Ik wil ze nog een keer mijn excuses aanbieden. Sorry voor wat ik heb gedaan.'

We spreken zijn manager Iness Moustaquim, eigenaar van artiestenmanagementbureau Hunch Agency dat ook sterren als Jack $hirak en Yade Lauren begeleidt. 'Als een van mijn artiesten een grote fout heeft gemaakt, hebben we geen vast script klaarliggen voor de aanpak, elke situatie is anders. Soms volgt een spoedoverleg: een eerste gesprek met de artiest, bij voorkeur een fysieke ontmoeting, om precies te bespreken wat er is gebeurd en hoe het met de persoon zelf gaat. Als bekende Nederlander draag je meer verantwoordelijkheid bij uitspraken of handelingen vanwege je grote groep fans en volgers die je als voorbeeld zien. Maar er is ook veel fake news. Ze moeten ontkennen wat niet waar is in de media, maar ook de moed hebben om hun fouten toe te geven. Het is belangrijk dat ze zelf inzien waar de fout ligt, hier open over zijn naar de buitenwereld en een gepast excuus maken.' Hoe? 'Door vanuit een eigen perspectief, en niet voor andere mensen te spreken. Het is mogelijk om zelf iets via socials te delen met hun volgers, maar het meeste contact met de media loopt vaak via het management om het georganiseerd en professioneel te houden.'

Lees ook: Famke Louise voor het eerst openhartig over erotische content: 'Bij Fancentro krijg ik wél die waardering'

En hoe zit dat dan met politieke excuses? Afgelopen jaar maakten de burgemeesters van Arnhem en Dordrecht met Ketikoti 'diep doorvoelde excuses' voor het slavernijverleden. In juli 2021 was Amsterdam de eerste gemeente die officieel excuses aanbood voor de betrokkenheid van het stadsbestuur, later volgden ook Rotterdam, Den Haag, Utrecht, Haarlem, Vlissingen, Middelburg, Delft en Groningen met een sorry. Maar hebben we daar nou echt iets aan? 'Ja,' zegt de Nijmeegse filosoof en voormalig Denker des Vaderlands Paul van Tongeren in het AD. 'Excuses impliceren dat je je voorneemt om in je doen en laten afstand te nemen van het gedane kwaad, te voorkomen dat het herhaald wordt, in wat voor variatie dan ook, en dat je de manieren waarop het gedane kwaad nog doorwerkt bestrijdt.' 

Uiteraard is zo'n excuus ook een symbolische daad, zegt Van Tongeren, maar dat betekent volgens hem niet dat het minder waard is. 'Als je bedoelt: wat koop je ervoor? dan is het antwoord: niets. Je kunt in geen enkele winkel betalen met excuses. Maar als je bedoelt: verandert er iets door? dan is het antwoord duidelijk ja. Het besef verandert bij degenen die excuses maken en daardoor kan er uiteindelijk ook iets veranderen bij degenen namens wie zij spreken.' De gemeente Nijmegen laat op dit moment historisch onderzoek doen naar haar rol in het slavernijverleden. Want hoewel de teneur vaak is 'Wat heb je eraan?' zijn dergelijke excuses niet vrijblijvend. Want: door sorry betuig je spijt, maar daarmee claim je ook verantwoordelijkheid. Dat is prima als je een vaas hebt omgestoten, maar wettelijk gezien niet handig als je daarna kan worden aangeklaagd door een bevolkingsgroep.

Hoe maak je nou een échte goede verontschuldiging, en wat zijn de Do's & Don'ts? Welke valkuilen zijn er? En hoe kom je er na een grote fout weer bovenop? Je leest de hele coverstory in &C's septembernummer dat nú in de winkels ligt, of haal 'm hier online: