Een vriendschap verbreken? Dat hebben we nooit geleerd

Tot twee jaar geleden had ik een beste vriendin – laat ik haar voor het gemak Cato noemen. We deden alles samen (oké, niet álles) en volgden elkaars leven op de voet. Tentamens, scripties, verjaardagen, eerste banen, nieuwe vrienden, ­gebroken harten. We waren Jut en Jul, twee handen op één buik, je kent het wel. Maar opeens was dat voorbij. Over. Uit. We kregen ruzie en het kwam niet meer goed. Als een relatie op de klippen loopt, is dat klote. Nou, ik kan je vertellen: als het uitgaat met een vriend(in), kan dat net zo veel pijn doen. De Amerikaanse psycholoog Irene Levine schreef erover in haar boek Best Friends Forever: Surviving A Breakup With Your Best Friend. Het einde van een vriendschap kan volgens haar voelen als echt liefdesverdriet. Je twijfelt aan alles en vooral aan jezelf. Het kan zelfs voor mentale en fysieke klachten zorgen, zoals somberheid, hoofdpijn en slapeloosheid.

Nu wil ik hier geen huilie-huilieverhaal van maken, maar vriendschappen beëindigen is een thema waar we zeer weinig over praten. Het is een no-go, hartstikke not cool. Terwijl we het allemaal weleens meemaken. In zeven jaar tijd raakt een mens ongeveer de helft van zijn vrienden kwijt, blijkt uit onderzoek onder 1.007 mensen tussen de 18 en 65 jaar. Of dat nou het gevolg is van een slaande ruzie of doordat je geleidelijk uit ­elkaar groeit. Natuurlijk hoeft zo'n break-up niet altijd verdrietig te zijn: sommige personen horen thuis in bepaalde periodes van je leven (met Henk hang je in de lampen, met Truus ­bespreek je de poepkleur van je peuter) en deze personen verdwijnen op een natuurlijke manier. Mensen ontwikkelen zich en het gevolg daarvan kan zijn dat je uit elkaar groeit. Als iemand bewust een vriendschap laat doodbloeden of beëindigt, kan dat wél pijnlijk zijn. Toen het 'uitging' met Cato was ik boos en verdrietig. Ik wilde zielige muziek luisteren, tragisch uit een treinraam staren en hardcore huilen. Gewoon, zoals dat gaat met een break-up. Maar erover praten deed ik, in tegenstelling tot over mijn liefdesbreuken, niet. Ik merkte dat ik me ervoor schaamde. Wat moest vriendin X hier wel niet van denken? Vrienden verliezen is een taboe. Volgens de maatschappij ­moeten we vrienden hebben. En veel ook, anders ben je een loser. Scrol drie seconden door een willekeurig socialmediakanaal en het lijkt alsof iedereen veel meer vrienden heeft dan jij, met een onzeker gevoel als gevolg.

Beate Völker, hoogleraar sociologie aan de Faculteit der Maatschappij- en Gedragswetenschappen van de Universiteit van Amsterdam, doet onderzoek naar sociale relaties en maakt korte metten met dit gepieker: 'De meeste mensen hebben drie goede vrienden. Daarnaast bestaat een zogenoemde tweede schil van zo'n tien mensen die we soms zien. Ingrediënten voor een goede vriendschap zijn een hoge mate van vertrouwen, openheid, interesse en wederkerigheid. Je kunt helemaal jezelf zijn en hebt de wens elkaar tot bloei te laten komen. Een goede vriendschap is overigens niet afhankelijk van contactfrequentie. Sommigen zien hun goede vriend maar een keer per jaar.' Dat een vriendschap soms uitgaat, is volgens Völker eerder regel dan uitzondering: 'Het is niet vanzelfsprekend dat mensen lang bij elkaar blijven en met elkaar door het leven gaan.'

Geen match meer Ik denk aan mijn drie vrienden die ik ken van de kleuterschool en met wie ik twintig jaar vriendschap aantik. 'Heel bijzonder,' vindt psycholoog Nynke Nijman, die deze maand een boek uitbrengt: De relatie APK. Ze verdiept zich in allerlei soorten relaties. 'Als je een goede vriendschap in stand weet te houden terwijl jouw leven een heel andere wending neemt dan dat van je vriend, is dat uitzonderlijk.' Een vriendschap beëindigen maakt je volgens Nijman soms gelukkiger. 'Een vriendschap is heel ongrijpbaar. Bij een liefdesrelatie weet iedereen: dit is het begin en dat is het einde. Voor vriendschap is dat moeilijk te bepalen. Als jullie levens niet meer matchen, is het logisch om een vriendschap te verbreken. Dat vinden we alleen gek, omdat we dat nooit ­hebben geleerd. We hebben alleen geleerd om vriendschappen te slúíten.

We vermijden conflicten, laten vriendschappen liever verwateren. Het voordeel daarvan is dat je vriendschappen na verloop van tijd weer terug kunt halen. Het nadeel is dat massa's voormalige 'besties' rondlopen met opgekropt vriendschapsverdriet. Toch nemen we makkelijker afstand van onze vrienden dan van onze liefdesrelaties, omdat we minder afhankelijk van ze zijn. Van een partner heb je er – vaak – maar één. Van vrienden heb je er meestal meer.' Ik moet denken aan een collega die ooit een aantal vriendinnen optrommelde en uitnodigde voor een lunch. Haar vriendinnen hadden haar met argusogen aangekeken toen ze vertelde dat ze de vriendschap wilde verbreken. 'No hard feelings verder, maar daar word ik gelukkiger van.' Auw. Was dát even een potje van een koude kermis thuiskomen.

Nijman: 'Dat doet pijn omdat het iets zegt over jou als persoon: blijkbaar ben jij het niet meer waard om vrienden mee te zijn.' Uit eigen ervaring weet ik dat het voelt als een afwijzing. Je gaat hetzelfde rouwproces door als wanneer je liefdesverdriet hebt. Een vriend is er voor advies bij allerlei soorten vragen en beslissingen, voor hulp, hij of zij i een spiegel en een bevestiging van de eigen identiteit. Als dat wegvalt, neem je niet alleen afscheid van een vriend, maar ook een beetje van jezelf. (Ja sorry, toch een beetje huilie.)

Vriendschappen zijn belangrijker dan ooit. In appstores wemelt het van de ontmoetingsapps om vriendschappen te sluiten: Hey! Vina, Bumble BFF, Ohello, enzovoorts, enzovoorts. Völker: ‘De aandacht voor vriendschap is relatief modern: vrienden en vriendengroepen komen steeds meer in de aandacht staan. Anno 2020 kennen mensen hun vrienden langer dan hun partners, omdat mensen steeds later koppels vormen. Families zijn kleiner dan vijftig jaar geleden, er zijn meer scheidingen en de meeste mensen wonen niet in de buurt van familie. De rol van vrienden wordt groter en een break-up met een vriend kan daarom extra pijnlijk zijn.' De tijden waarin we tig vrienden hadden en elkaar kapotkrabbelden met liefdesverklaringen op

Hyves hebben plaatsgemaakt voor bewust vriendschappen kiezen. Daar hoort een breuk hier en daar nou eenmaal bij, zegt Nijman. De vraag is alleen: hoe komen we daaroverheen? Hoe geven we die een plek? Nijman: 'Door er aandacht aan te geven en het verdriet te erkennen. Neem de tijd om te rouwen, doe wat nodig is om het een plek te kunnen geven, bijvoorbeeld door een afsluitend gesprek te voeren. Sommigen zullen behoefte hebben herinneringen op te halen. Het werkt net al met liefdesverdriet: in de hersenen wordt een stofje actief dat je alleen maar meer doet verlangen naar de persoon van wie je de gewenste aandacht niet krijgt. Tijd heelt, net als bij een gebroken hart. Sommigen kunnen na twintig jaar nog steeds last hebben van een vriendschapsbreuk die eenzijdig is verwaterd. Ze zijn gekwetst en zitten met onbeantwoorde vragen. In zulke gevallen helpt het om nog eens contact op te nemen met die vriendin.'

Volgens Nijman is het belangrijk te onthouden dat het einde van een vriendschap niets afdoet aan de vriendschap zelf. In plaats van een vriendschap te zien als 'mislukt', is het heilzamer om dankbaar te zijn voor alle herinneringen en alles wat je van elkaar hebt geleerd. Het einde van de vriendschap maakt jullie tijd samen niet minder mooi of waardevol. Het betekent ook niet dat de vriendschap niet leerzaam is geweest of dat jullie paden elkaar nooit meer zullen kruisen. Geef je niet over aan de mythe dat alle vriendschappen voor altijd zijn. De meeste vriendschappen eindigen, zelfs de allerbeste na verloop van tijd.' Helaas ben ik trots en koppig. Na een mislukte goedmaakpoging liet ik de boel de boel. Cato en ik hebben gelachen. En gehuild. En gehuild van het lachen. Maar de koek was op. Basta.

Klaar. Misschien doen we nog eens wat samen. Praten we over haar vaste contract, koophuis, stabiele relatie en de poepkleur van haar peuters. Of, nou ja... Misschien ook niet.