Ja, ook jij geeft kutcadeaus (maar met deze tips voorkom je dat)

Het lijkt zo simpel, een cadeau geven. Je koopt of maakt iets, pakt het in, geeft het aan de ontvanger, die neemt het dankbaar in ontvangst en voilà, weer een cadeau-uitwisseling succesvolafgerond. Maar nee, er gaan nogal wat existentiële vragen en psychologische processen aan zo'n uitwisseling vooraf. Want hoe verras je je partner voor de driehonderdvierenzestigste keer, wat breng je mee naar een kraambezoek van een collega die kind nummer drie heeft uitgepoept en wat is een acceptabel bedrag om uit te geven aan het zesentachtigste kinderfeestje van het jaar?

Lees ook: Help! Hoe overleef je politieke discussies aan de kersttafel?

In een geniale aflevering van The Big Bang Theory wil Penny een kerstcadeau geven aan haar bevriende (en tikkie autistische) buurman Sheldon. Dit tot groot ongenoegen van Sheldon, want nu moet hij volgens de principes van wederkerigheid iets teruggeven: 'Je hebt me geen cadeau gegeven, maar een verplichting.' Morrend gaat-ie op zoek naar een passend cadeau dat net zo veel waard is als dat van Penny, nog niet wetende wat ze gaat geven. Zijn oplossing: hij koopt zes cadeaumanden in verschillende prijsklassen, zodat hij er op het moment zelf een tevoorschijn kan halen die qua waarde matcht met het cadeau van Penny. De rest: retour. Lijkt een waterdicht plan, ware het niet dat Penny met iets van immateriële waarde op de proppen komt: een servet met de handtekening (én DNA-rijk speeksel) van Sheldons all time idool uit Star Trek, Leonard Nimoy. Oftewel: een onovertreffelijk cadeau van onschatbare waarde. Sheldon is zo door het dolle heen – nu kan hij zijn eigen Leonard Nimoy kweken – dat hij Penny alle zes de cadeaumanden geeft – plus een zeer zeldzame knuffel.

Moraal van dit verhaal: de waarde van een cadeau zit hem niet in geld, maar in betekenis. Lijkt misschien een open deur, maar toch blijkt uit onderzoek dat gevers vaak denken 'hoe duurder, hoe beter', terwijl ontvangers een cadeau juist beoordelen op het idee erachter. Denker des vaderlands Daan Roovers illustreert het mooi in het AD: 'Vorig jaar met Sinterklaas kreeg ik een prachtig cadeau van mijn zoon van tien: een fles shampoo. De shampoo die ik al jaren gebruik, heel goedkoop, overal verkrijgbaar. Echt helemaal niets bijzonders. Maar hij had zo zijn best gedaan om precies díé shampoo te kopen, dat type, voor die haarsoort. En het was nog mooi ingepakt ook. Het idee: ik moet iets zoeken wat zij echt elke dag nodig heeft. Mooi vind ik dat, dat het idee achter het cadeau precies klopt.' En bedankt Waar de reden dat we elkaar cadeaus geven volgens sociologen is om de onderlinge relatie te versterken, kun je door de cadeauplank mis te slaan een relatie ook op het spel zetten. Een paar waargebeurde voorbeelden: twee vriendinnen die samen een fles wijn van 3,99 euro cadeau geven (ietwat karig), een collega die als kraamcadeau een beer geeft met daarop de naam van haar eigen kind (bezint eer ge aan doorgeven begint), een blik kattenvoer cadeau krijgen terwijl je helemaal geen kat hebt (hallo, kennen wij elkaar?) of een weegschaal van je partner (joe, en bedankt). Volgens Monique Pollmann, universitair docent en onderzoeker aan de Universiteit van Tilburg, willen mensen het gevoel hebben begrepen te worden. 'Een slecht cadeau kan dit ondermijnen. Dat zijn niet per se goedkope cadeaus, maar cadeaus waarmee je laat zien dat je iemand niet goed kent.'

Oftewel: leef je in in de ander. Zo kreeg Yasmine (32) na afloop van een bruiloft waar ze ceremoniemeester was een gouden armband cadeau met de initialen van het bruidspaar pontificaal erop gegraveerd. 'Dat vond ik zoiets geks: niet mijn initialen, maar die van henzelf. Ik ben dol op ze, maar ik ga toch ook niet hun huwelijksfoto's op de schouw zetten?' Haar vrienden hadden er duidelijk niet over nagedacht: waar maken we Yasmine blij mee? 'De vriendschap is er niet minder om, maar een kleine teleurstelling was het wel.' Heeft ze dat aan haar vrienden verteld? Nee. Want een gegeven paard kijk je niet in de bek, toch? De meningen over hoe je moet reageren als je een kutcadeau krijgt zijn verdeeld. Zo vindt Roovers dat je het beste alles met een pokerface in ontvangst kunt nemen. 'Ook omdat het vaak een publiek moment is. Dan is teleurstelling gênant.' Pollmann pleit juist voor eerlijkheid. 'Mensen vinden het moeilijk om eerlijk te zijn als hun mening negatief is, uit angst dat de ander hen niet meer leuk vindt. Terwijl het een relatie juist goed kan doen, want zo geef je de ander de kans zich te verbeteren. Als je je cadeau achteraf op Marktplaats aantreft, is de vriendschap verder van huis. Dan voel je je bedrogen.'

Levenslang lol Ook belangrijk: denk lange termijn. Volgens psychologen van de Carnegie Mellon Tepper School of Business gaan veel mensen voor cadeaus die feestelijk zijn op het moment van geven. Jeff Galak, een van de onderzoekers, legt uit waarom dat een slecht idee is: 'Ontvangers vinden het veel belangrijker hoeveel waarde iets heeft over een langere periode.' Een abonnement op Videoland is misschien geen sexy cadeau om te geven, maar brengt iemand later wel een shitload aan bankhangplezier. Om een gratis rijles kan je misschien geen strik doen, maar brengt iemand wel sneller bij dat felbegeerde (en tyfusdure) rijbewijs: levenslang lol. Andersom kun je je ook afvragen of een cadeau niet iets te permanent is. Niet iedereen zit te wachten op een kamervullende giraffe voor op de kinderkamer, of op een goudvis die elke dag gevoerd moet worden, ook al maakt het misschien indruk bij je party entrance. (Dieren geven zonder overleg, sowieso niet doen. Typisch een gegeven paard dat je wél in de bek mag kijken.)

Verder: probeer niet uniek te zijn. Mensen maken het uitzoeken van cadeaus vaak ingewikkeld omdat ze origineel voor de dag willen komen. En daarmee schieten we soms het doel voorbij, aldus psychologen Mary Steffel en Robyn Le Boeuf. We hebben de neiging verschillende cadeaus voor verschillende mensen te kopen, zelfs als de paden van die mensen elkaar never nooit gaan kruisen. Geef dus wél twaalf keer hetzelfde kraamcadeau, en 'verras' al je neefjes gerust met dezelfde game met Sinterklaas. Zolang je kinderen maar geen pedagogische cadeaus geeft (een wereldbol, ugh), zit je goed.

Is er een verlanglijstje beschikbaar, hou je daar dan vooral aan. Ja, daarmee verdwijnt een stukje charme van het verrassingseffect, erkent Pollmann. 'Gevers vinden dat niet zo leuk, dus wijken ze om origineel te zijn vaak af van het verlanglijstje. Maar mensen zijn toch echt blijer met cadeaus die ze gevraagd hebben, dan met jouw bedenksels.' Is er geen lijstje? Vraag iemand dan gerust wat-ie wil. Minder romantisch, wel een grotere kans op succes. Én op een goede besteding van je knaken, want volgens Pollmann blijkt uit onderzoek dat zo'n tien tot dertig procent van de waarde van cadeaus verloren gaat door slecht uitzoekbeleid. Een envelop met geld is volgens haar dan ook helemaal geen slecht idee. 'Zeker als je iemand niet goed kent. Geld is altijd beter dan een slecht cadeau.' Zeker kinderen maak je soms blijer met vijf of tien euro in hun spaarpot, dan met wéér een frutsel van net niks.

Maar: hoe bepaal je nou hoeveel je uitgeeft aan een cadeau? Volgens Pollmann willen we allemaal het liefst aansluiten bij de norm. 'Niet te veel en niet te weinig. Maar als je niet weet wat de norm is, kan dat lastig zijn.' Zo stort de ene collega vijf euro voor een gezamenlijk babyshowercadeau en de ander vijftien euro. Wil je geen modderfiguur slaan? Dan is het vissen geblazen bij collega's. Ook een optie: maak afspraken. Martine (42), die op een basisschool werkt: 'Wij storten eens in de zoveel tijd allemaal geld in een pot voor gezamenlijke cadeaus, waardoor iedereen hetzelfde bijdraagt.' Ook families spreken met Sinterklaas of kerst vaak vaste bedragen af.

Lees ook: We hopen op het beste, maar dit waren de schraalste kerstpakketten van 2022

Maak het zelf Maar wat nou als je minder te besteden hebt en je geen tien euro per cadeau per persoon kunt missen? Britt (33) geeft om die reden vaak tweedehands- of zelfgemaakte cadeaus. 'Bijvoorbeeld babykleding of -boekjes, maar ook weleens een zelfgemaakte taart, gebakken koekjes of een geknutseld beeldje. Omdat ik van een Wajong-uitkering leef, zijn cadeaus een grote kostenpost. Sinds ik getrouwd ben heb ik het wat breder, maar ook vanuit duurzaamheidsoogpunt vind ik al die dure cadeaus niet nodig.' Annemiek (34) is het daarmee eens. Zij gaf iedereen met kerst een woord cadeau. 'Ik gaf iedereen aan tafel een persoonlijke speech rondom dat woord. Mensen zaten op het puntje van hun stoel, en het leverde mooie gesprekken op. Het is het duurzaamste cadeau dat ik ooit gaf.'

Een andere trend die de afgelopen jaren steeds vaker de kop opsteekt in het kader van minimalisme en andere-mensen-hebben-het-harder-nodig: een donatie aan een goed doel cadeau doen. Of een boom in iemands naam planten, een zeehond adopteren, dat soort dingen. Origineel is het wel, maar niet iedereen gaat daar even lekker op. Uit onderzoek van een universiteit in Californië blijkt dat ontvangers sociaal verantwoorde cadeaus minder waarderen. Het cadeau is te abstract, je hebt immers niks om in de kast te zetten, om op te eten of om later aan terug te denken. Pollmann voegt hieraan toe: 'Mensen houden van concreet, tastbaar. Ze delen liever zelf voedsel uit bij de Voedselbank, dan dat ze hun salaris van een uur werken doneren.' Zo gaf Wendy (38) haar vader de vrijlating van een zeehond cadeau, maar dan wél eentje waar hij zelf bij mocht zijn. 'Hij vond het enig.' En daarmee gaf ze hem dus niet alleen een bijdrage aan een goed doel, maar ook een mooie ervaring. En dat is sowieso het allerbeste cadeau, blijkt uit onderzoek na onderzoek. Aandacht. Iets samen doen. Herinneringen maken. Misschien nog wel beter dan een gesigneerd servet van je allergrootste idool.

Dit verhaal stond in &C's decembernummer van 2021 'Pak maar uit'.