Winterdip? Koop een hond of een lichtwekker

Body & Mind

Winterdip? Koop een hond of een lichtwekker

Redactie
Door

Redactie

Gepubliceerd op

27 november 2022 om 14:00

Bron / Fotografie

tekst Lisanne van Sadelhoff, fotografie Tom ten Seldam

Gepubliceerd op

27 november 2022 om 14:00

Bron / Fotografie

tekst Lisanne van Sadelhoff, fotografie Tom ten Seldam

Het is donker, guur en koud, en je bed is de place to be. De winter bezorgt ons regelmatig ochtenden uit de hel. Hoe komen we die het beste door?

Het begint in september, het wordt steeds erger, en dan, in oktober, als de klok een uur achteruitgaat, dan komt-ie: de genadeklap. Dan is het toch echt wintertijd, zijn de dagen korter en komt Lynn (29) officieel haar bed niet meer uit. Of nou ja, met behulp van maar liefst zes wekkers, achtentwintig snoozesessies en meer gezucht, gekreun en gesteun dan de gemiddelde hoogbejaarde in zijn laatste levensjaren laat horen. ‘Vriendinnen noemen me weleens een koe,’ vertelt ze. ‘Die zijn toch ook megablij als het weer lente is, springen dan als een malle door de wei? Nou. Zo ben ik ook als de dagen eindelijk langer en lichter worden. Ik ben totaal geen ochtendmens, maar ik presteer het in de zomer om maar één keer te snoozen en zet dan neuriënd een kop koffie.’ Maar in de winter vergaat het neuriën haar. ‘Ik kan er donder op zeggen dat-ie weer komt, die somberheid. Elke gedachte wordt in de winter negatief in mijn hoofd. In augustus maak ik altijd al een afspraak bij mijn psycholoog: ‘Ik kom over een maandje weer langs.’’

‘De ochtenden in de winter zijn inderdaad voor veel mensen zwaarder dan in de zomer,’ vertelt Mijke Lambregtse, psychiater aan het Erasmus Medisch Centrum (Erasmus MC). ‘Dat komt omdat de ochtenden in de winter minder duidelijk worden gemarkeerd dan de ochtenden in de zomer.’ Als je in de zomer ­wakker wordt, is het al licht zodra je je gordijnen opent en krijgt onze biologische klok meteen het signaal: tijd om op te staan. Het hormoon cortisol wordt actief en dat zorgt voor belangrijke processen in je lichaam, daar word je wakkerder van. ‘Die zijn ook minder duidelijk gemarkeerd in de winter. In de zomer wordt het vaak donker als we naar bed gaan, zo rond elf uur, en dan weet ons lijf: bedtijd. Maar in de winter is het soms om vijf uur al donker. Op dat tijdstip zijn veel mensen nog aan het werk, onderweg naar huis, aan het koken of sporten. Ons lichaam krijgt minder duidelijke signalen wanneer het moet gaan slapen en opstaan, en daardoor kan ons bioritme in de war raken.’ Bovendien maken we op winteravonden minder melatonine aan, omdat ons lichaam niet goed begrijpt dat het al avond is. Maar melatonine heb je nodig voor een goede nachtrust, het maakt je slaperig. En in de ochtend blijft melatonine juist langer werkzaam in ons lijf, want hé: het is nog donker dus nacht, toch? Gevolg: plafonddienst in de nacht, zo duf als een konijn overdag. Geen zin en puf En dat heeft op sommige mensen een heel vervelend effect. Drie procent van de Nederlandse bevolking, dus een half miljoen mensen, lijdt aan een winterdepressie, waarvan de klachten vergelijkbaar zijn met een ‘gewone’ depressie, legt Ybe Meesters uit, klinisch psycholoog en tot begin dit jaar hoofd van de winterdepressiepolikliniek van het Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG). ‘Ze zijn moe, kampen met erg sombere gevoelens, willen veel slapen, willen veel eten – vooral zoet en koolhydraatrijk, waardoor ze zwaarder worden. Ze hebben geen zin in sociale contacten en zien er tegenop dingen te moeten ondernemen.’ En dan is er ook nog een grote groep in Nederland, ongeveer acht procent, die kampt met de winterblues of winterdip. Een mildere vorm van diezelfde winterdepressie, maar wel iets om serieus in de gaten te houden. ‘Ook een dip kan soms uitmonden in een depressie, omdat mensen vaak in een vicieuze cirkel belanden,’ zegt Meesters. Adios amigos ‘Het is moeilijk om goed voor jezelf te zorgen als je eenmaal in die dip zit,’ beaamt Anne (30). Ze is een boerendochter en wordt naar eigen zeggen zielsgelukkig als ze ruikt dat het platteland weer is volgemieterd met varkensmest: een teken dat het land wordt klaargemaakt voor een nieuwe oogst, een teken dat de lente is begonnen. ‘Ik ben iemand die licht nodig heeft om wakker te worden,’zegt ze.‘ Ik ben oprecht f­ut­lozer in de winter, en dat houdt het hele seizoen aan. Het liefst blijf ik in bed.’ Voor Anne voelt het heel tegennatuurlijk om in de winter naar buiten te gaan. ‘Mijn grootvader, die ook boer was, zei altijd: ‘Wij boeren leven volgens de seizoenen.’ In de zomer is het voor de boeren vaak hard en lang werken, lekker uit­slapen is er niet bij. En in de winter is het juist: minder hard werken, ­kortere ­dagen buiten, en meer binnen. Ik merk dat dit ook zo bij mij is.’

‘Onze lijven trekken zich inderdaad terug in de winter,’ zegt Lambregtse. Wij homo sapiens zijn wat onze winterse ochtendstruggles betreft te vergelijken met egels, legt ze uit. En met vleermuizen, hamsters en ha­gel­­muizen. Allemaal dieren die zichzelf volvreten in de zomer, een warm holletje opzoeken, de wereld de rug toekeren (adios, amigos) en in een jaloersmakende winterslaap doezelen. Niks geen wekker. Pas wakker worden als het cocktailseizoen is aangebroken. Maar, het komt misschien als een verrassing: wij zijn geen egels, vleermuizen, hamsters of hazel­muizen. ‘De laatste honderd jaar hebben we een cultuur gekregen die zich niets aantrekt van onze winterstand,’ zegt Meesters. ‘Mensen zijn ’s avonds en ’s nachts steeds actiever. En dat wringt met waar we fysiek aan toe zijn in de winter. Zo heeft de natuur het niet ­bedoeld. De natuur heeft bedoeld dat wij op tijd gaan slapen in de winter.‘ Stripper worden, dan maar? Maar de 24-uurseconomie is nu eenmaal de norm. Winkels verruimen hun openingstijden, horeca gaan tot het gaatje en het aantal onregelmatige (nacht)werkers is sinds 2003 van 3,2 miljoen naar 3,6 miljoen gestegen, blijkt uit cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Moeten we daar dan in de winter aan meedoen? Stripper worden, in een nachtclub gaan werken, zodat we overdag die winterochtenden kunnen skippen? ‘Juist niet,’ zegt Meesters. Als je gevoelig bent voor winterdips is dat volgens hem juist dé manier om in een vicieuze cirkel te belanden. ‘Je hebt overdag die weinige uren winterlicht nodig om fit te worden. Die moet je niet in bed doorbrengen.’ ‘Het is het best om een vast ritme aan te houden,’ zegt Lambregste. ‘Op vaste tijden naar bed en op vaste tijden opstaan, ook in de weekenden.’ Lynn probeert zich daar aan te houden, dat geeft haar houvast. Ook probeert ze de ochtenden zo makkelijk mogelijk te maken. ‘Ik leg mijn kleren in de avond al klaar, ik heb een radio in de douche – van geouwehoer word ik wakkerder – en ik probeer vijf minuten te mediteren. Tenminste… Als ik zes keer snooze in plaats van negen keer, want anders heb ik daar geen tijd voor.’

Speaking of snoozen: Lynn heeft een lichtwekker. ‘Het is geen zonlicht,’ zegt ze. ‘Ik waan me niet op het strand. Maar het helpt.’ Licht, licht, en nog meer licht: dat is de heilige graal als het om het bestrijden van wintergerelateerd mentaal gemodder gaat. ‘Zo’n wake-up­light bootst de zonsopgang na en kan heel effectief zijn, mensen staan er inderdaad fitter en frisser mee op,’ zegt Meesters. Uit onderzoek dat hij samen met Finse collegawetenschappers deed onder gewone, niet sombere mensen, bleek dat zij fitter opstonden als zij zo’n fancy lichtwekker gebruikten. ‘Die zet onze inwendige biologische klok aan.’ Wel is het dan belangrijk dat de wekker afgaat op het moment dat het nog donker is buiten en in de kamer. ‘Alleen dan heeft-ie effect.’ Simpel en effectief Werkt zo’n wake-uplight nou niet voldoende, dan is lichttherapie mogelijk een van de laatste (maar beste) strohalmen. Lambregtse deed onderzoek naar het effect van lichttherapie op vrouwen met een zwangerschapsdepressie, en daarvan zijn de resultaten positief. Zo’n zeventig tot tachtig procent van de mensen met een winterdepressie heeft volgens Meesters baat bij lichttherapie. ‘Het is een simpele, toegankelijke therapie,’ legt hij uit. ‘Mensen zitten vijf tot zeven dagen lang elke ochtend een halfuur voor een vierkant apparaat met hun gezicht en hun ogen open.’

En nee, dat is geen troosteloos tl-licht dat eigenlijk in snackbar Fred Kroket thuishoort en ook geen vt­ ­wonen-­s­feerlicht dat goed matcht bij je interieur. Het is licht dat precies wit en sterk genoeg is (ongeveer tienduizend lux, voor de cijferlikkers onder ons) om een mens weer een beetje back on track te krijgen. Het ultraviolet licht is eruit gefilterd omdat dat schadelijk is voor je ogen en huid. Het licht is vergelijkbaar met het daglicht dat er is nadat de zon drie kwartier geleden is opgekomen en verlaagt de concentratie melatonine in het bloed. Daardoor wordt de slaapbehoefte minder en worden ook andere klachten zoals futloosheid, slapeloosheid en somberte minder (hallo, positieve spiraal). ‘We weten uit onderzoek dat deze therapie het best werkt vóórdat mensen symptomen krijgen,’ zegt Meesters. Daarom houdt de winterdepressiepoli elk jaar via vragenlijsten bij hoe potentiële winterdippers zich voelen. Als er ook maar íéts van een symptoom te bespeuren is: hup, onder die lamp. ‘Dan is de kans groot dat je aan één week therapie genoeg hebt voor de hele winter.’ Natuurlijk kan het ook later, als de symptomen erger zijn. Dan is lichttherapie net zo effectief, maar is er wel meer kans op een terugval.

Denk je nu: doe mij dan maar een zonnebankje voor die bak licht? Helaas, da’s nu niet bepaald een goed alternatief. Niet alleen dus slecht voor je huid, die uv-stralen, maar ook voor je ogen. Want het licht moet je via je ogen opvangen, wil je er geestelijk profijt van hebben.

Crème de la crème Natuurlijk licht blijft – het moet gezegd – de crème de la crème onder de lichttypen. En ja, het liefst volle bak zon, maar als de ‘r’ in de maand zit moeten we het vooral hebben van het ochtendlicht, want dat is sterker dan middaglicht. Wie denkt dat het volstaat om in daglicht te zitten in de auto/trein/bus om vervolgens op kantoor de hele dag vanachter glas naar de witte lucht te staren: nope. Ramen zwakken licht af, en ­anders doen de hoge gebouwen om je heen dat wel, omdat ze schaduw veroorzaken.

Meesters: ‘Ooit gaf ik een interview over zware winterochtenden en toen trok de journalist de conclusie: ‘Overleef de winter, koop een hond.’ Ik vond dat wel een mooie.’ Nadeel: je moet er elke dag vier keer uit. Voordeel: je moet er vier keer uit per dag. Anne: ‘Zo’n stok achter de deur zou voor mij werken.’ Wat voor haar ook helpt: afspraken inplannen waarvoor ze naar buiten móét in de ochtend. Koffie met een vriendin, bijvoorbeeld, of een dag naar zee. En rigoureuzer: een week vakantie of losse weekendtrips naar een overwinterland als Spanje of Italië plannen. Valencia is Lynns vaste spot. ‘Daar word ik na een paar dagen vrijwillig wakker, zónder snoozegedoe.’ Wie goed luistert, kan haar zelfs horen neuriën.

Meer winterverhalen? Lees het nu in &C's Warm, waanzinnig winterboek!

Uitverkocht
7 ,45

delen
Redactie

De &C-redactie bestaat uit enkel vrouwen en iedereen verzamelt wel iets. Katten, memes of dates bijvoorbeeld. Ze slurpen koffie alsof er levens vanaf hangen, verruilen het diner maar al te graag in voor een snackbox van de lokale friettent en dragen heus weleens wat anders dan pastel. Wees maar niet bang.

Shop meer winter-items mét korting

Wil je ook lezen